शेतकरी बंधूंनो, महाराष्ट्राच्या कृषी समृद्धीमध्ये पशुधनाचा वाटा अनमोल आहे. आपल्या जनावरांचे आरोग्य चांगले असेल तरच दूध उत्पादन वाढते आणि शेतीला आर्थिक स्थैर्य मिळते. जनावरांच्या आहारात खनिजे आणि पोषक तत्वांची कमतरता भरून काढण्यासाठी चाटण विटा (Mineral Lick Blocks) अत्यंत उपयुक्त ठरतात. पण बाजारात उपलब्ध असलेल्या अनेक पर्यायांमधून योग्य चाटण वीट निवडणे हे एक मोठे आव्हान आहे. चुकीची निवड केल्यास जनावरांचे आरोग्य आणि आपल्या पैशाचे नुकसान होऊ शकते. चला तर मग, आपल्या पशुधनासाठी सर्वोत्तम चाटण वीट कशी निवडायची हे सविस्तरपणे जाणून घेऊया.
पशुधनासाठी चाटण विटांचे महत्त्व
जनावरांना रोजच्या खाद्यातून सर्व आवश्यक खनिजे मिळणे अनेकदा शक्य नसते. विशेषतः दुधाळ जनावरे, गाभण जनावरे आणि वाढीच्या अवस्थेतील वासरांना कॅल्शियम, फॉस्फरस, झिंक, कॉपर, सेलेनियम, सोडियम यांसारख्या सूक्ष्म खनिजांची मोठ्या प्रमाणात गरज असते. या खनिजांच्या कमतरतेमुळे जनावरांची रोगप्रतिकारशक्ती कमी होते, दूध उत्पादन घटते, प्रजनन क्षमतेवर परिणाम होतो आणि वाढ खुंटते. चाटण विटा या कमतरता भरून काढून जनावरांना निरोगी आणि कार्यक्षम ठेवण्यास मदत करतात.
योग्य चाटण वीट निवडताना काय पाहाल?
चाटण वीट खरेदी करताना खालील महत्त्वाच्या गोष्टींचा विचार करणे आवश्यक आहे:
- घटक आणि त्यांचे प्रमाण तपासा: विटेमध्ये कॅल्शियम, फॉस्फरस, सोडियम (मीठ), झिंक, कॉपर, सेलेनियम, आयोडीन यांसारख्या आवश्यक खनिजांचे योग्य आणि संतुलित प्रमाण आहे का, हे तपासा. प्रत्येक खनिजाचे प्रमाण लेबलवर नमूद केलेले असते.
- जनावरांच्या वयोगटानुसार आणि अवस्थेनुसार निवड: वासरं, वाढीच्या अवस्थेतील जनावरे, दुधाळ जनावरे, गाभण जनावरे आणि भाकड जनावरे यांच्यासाठी वेगवेगळ्या प्रकारच्या चाटण विटा उपलब्ध असतात. त्यांच्या शारीरिक गरजेनुसार योग्य वीट निवडा.
- उत्पादकाचा दर्जा आणि प्रमाणपत्र: नेहमी ISO (International Organization for Standardization) किंवा BIS (Bureau of Indian Standards) प्रमाणित उत्पादकांची निवड करा. यामुळे उत्पादनाच्या गुणवत्तेची खात्री मिळते.
- आकर्षक रंगांवर न जाता गुणवत्ता पहा: काही विटा आकर्षक दिसण्यासाठी रासायनिक रंगांनी रंगवल्या जातात. रंगांपेक्षा विटेतील घटकांवर आणि गुणवत्तेवर लक्ष केंद्रित करा. रासायनिक रंग जनावरांसाठी हानिकारक असू शकतात.
- सेंद्रिय (Organic) की रासायनिक (Chemical)? शक्य असल्यास, सेंद्रिय घटकांनी बनवलेल्या चाटण विटांना प्राधान्य द्या. त्या जनावरांच्या आरोग्यासाठी अधिक सुरक्षित मानल्या जातात.
- पॅकिंग आणि लेबलिंगची तपासणी: उत्पादनाची तारीख, एक्सपायरी डेट (वापरण्याची अंतिम तारीख) आणि सर्व घटकांची यादी लेबलवर स्पष्टपणे नमूद केलेली आहे का ते पहा. खराब पॅकिंग किंवा अस्पष्ट माहिती असलेल्या विटा घेणे टाळा.
- किंमत आणि वजनाचा तुलनात्मक विचार: केवळ किंमत पाहून खरेदी करू नका. विटेचे वजन आणि त्यातील घटकांचा विचार करून प्रति किलो किंमत काढून तुलना करा. जास्त वजन आणि योग्य किंमत असलेली वीट घेणे फायद्याचे ठरते.
- स्थानिक हवामान आणि जमिनीचा अभ्यास: महाराष्ट्रातील काही भागांमध्ये जमिनीतील विशिष्ट खनिजांची कमतरता असते, ज्यामुळे जनावरांमध्येही ती कमतरता दिसून येते. आपल्या परिसरातील परिस्थितीनुसार आवश्यक असलेल्या खनिजांची अधिक मात्रा असलेली वीट निवडा. यासाठी स्थानिक कृषी विद्यापीठांचा किंवा पशुसंवर्धन विभागाचा सल्ला घेऊ शकता.
पशुवैद्यकीय सल्ला आणि सरकारी योजनांचा लाभ
आपल्या जनावरांच्या आरोग्याच्या स्थितीनुसार आणि त्यांच्या विशिष्ट गरजांनुसार कोणती चाटण वीट योग्य राहील, यासाठी पशुवैद्यकांचा सल्ला घेणे अत्यंत महत्त्वाचे आहे. पशुवैद्यक जनावरांची तपासणी करून योग्य शिफारस करू शकतात.
यावर देखील वाचा: Crop Insurance Status Check
महाराष्ट्र शासन पशुसंवर्धनाला प्रोत्साहन देण्यासाठी विविध योजना राबवते. यामध्ये पशुधनाचे आरोग्य सुधारण्यासाठी, त्यांना पूरक आहार देण्यासाठी आणि दुग्धोत्पादन वाढवण्यासाठी मार्गदर्शन व आर्थिक सहाय्य पुरवले जाते. पशुधन संजीवनी योजना किंवा राष्ट्रीय पशुधन अभियान यांसारख्या योजनांमध्ये पशुधनाच्या आहारातील पोषक घटकांचे महत्त्व सांगितले जाते. या योजनांचा लाभ घेऊन शेतकरी आपल्या पशुधनाचे पोषण अधिक चांगल्या प्रकारे करू शकतात. स्थानिक पशुसंवर्धन कार्यालयातून या योजनांची माहिती अवश्य घ्या.
चाटण विटांची योग्य साठवणूक आणि वापर
- ओलसरपणा टाळा: चाटण विटा नेहमी कोरड्या आणि थंड ठिकाणी ठेवा. ओलसरपणामुळे विटा खराब होऊ शकतात किंवा त्यांचे घटक बदलू शकतात.
- जनावरांची आवड तपासा: काही जनावरे विशिष्ट प्रकारच्या चव असलेल्या विटा जास्त चाटतात. आपल्या जनावरांना कोणती वीट अधिक पसंत आहे, हे पाहून त्यानुसार खरेदी करा.
- डुप्लिकेट उत्पादनांपासून सावध रहा: बाजारात अनेक बनावट ब्रँड्स उपलब्ध असतात. फसव्या उत्पादनांपासून सावध रहा आणि नेहमी अधिकृत विक्रेत्याकडूनच खरेदी करा.
सारांश: योग्य चाटण विटांची निवड आणि त्यांचा नियमित वापर केल्याने जनावरे निरोगी राहतात, त्यांची रोगप्रतिकारशक्ती वाढते, दूध उत्पादन वाढते आणि प्रजनन क्षमता सुधारते. यामुळे शेतकऱ्यांच्या उत्पन्नात वाढ होऊन त्यांचे जीवनमान उंचावते.
माहिती संकलन: नितीन रा. पिसाळ (पशुसंवर्धन सल्लागार व कृषी अभ्यासक)